2. in verbinding | MOEDERBANDEN IN HET LICHT
DOOR FANNY KUITENBROUWER
Er is veel dat tussen een moeder en haar kind in kan komen te staan – tradities, geloof, maar ook migratie, onmacht en schaamte. Door elkaar vrijmoedig te bevragen, schaamte te overwinnen en een radicaal intiem gesprek te voeren, is verbinding weer mogelijk. En blijft dat uit, dan is de wereld gelukkig bevolkt met moederfiguren die andermans kind onder hun hoede nemen. Ook kinderen en mannen kunnen zeggen: ‘Ik ben een moeder’, en ervaren dat zo. Ze dragen zorg voor iets of iemand.
Female Economy schept al 25 jaar ontmoetingen waarin we gemeenschappen en individuen vragen naar hun inbedding, autonomie en vergevingsgezindheid en of zij zich werkelijk gezien voelen in hun bestaansrecht. We nemen je mee door ons werk van langer en korter geleden. Waarin we een wereld creëren die ruimte geeft aan het moeder zijn, in de breedste zin van het woord: aan de verbinding en het omzien naar elkaar in radicale intimiteit. Om stil te staan bij alle soorten moederschap, voeren we je langs gecompliceerde, geheelde en gesmede moederbanden. Lees mee met de originele teksten van onze producties en leg je oor te luister bij intieme, pijnlijke en ontroerende gesprekken.
Doula’s van de Stad
Er zijn talloze mensen die als een moeder zijn voor hun gemeenschap: dagelijks staan zij klaar voor een ander om hen met zachte vrouwelijke kracht te ondersteunen. Met een grote productie op het podium van ITA wilde Adelheid een licht schijnen op dit onzichtbare netwerk in de wijken. Het werd de coronaproofe zoomfilm Doula’s van de Stad. Hierin gaat zij met Jale Simsek als gespreksleider met een aantal van deze vrouwen op zoek naar de bron van waaruit zij geven. Met hun ervaringskennis dragen Darifa, Dinah, Hameeda, Meikina, Nora, Zainab en Adelheid zorg voor anderen. Zo leggen ze een liefdevolle en onontbeerlijke bedding in de maatschappij neer, om deze meer menselijk te maken. Maar wie zorgt er eigenlijk voor hen?
meer citaten uit de film
ADELHEID:
Het is zo prachtig Darifa dat jij zo tot je kracht gekomen bent.
DARIFA:
Ja, en daarom. Al die pijn van mensen, voel ik heel snel. Ik weet wat het betekent dat je hier zonder je moeder bent, en daarom zeg ik tegen mensen, of de vrouwen die bij ons komen: ‘Nora en ik, wij zijn jullie moeders’. En zo zien wij ook die nieuwkomers – een meisje van 23, 24, we zien haar als ons eigen kind. Dan zeg ik: ‘beschouw mij als mama en als je iets nodig hebt kan je me bellen. Je kan op mij rekenen’.
ADELHEID:
Jullie moederen in jullie wijk echt over een hele roedel mensen. Hoe lief is dat!
DARIFA:
Ja, door mijn ervaring. Ik weet hoe het voelt.
DINAH:
Dat je zoveel geeft om anderen en dat je dat wat dichtbij je is, zo wilt beschermen. En dat je daar een heel groot deel van jezelf voor opoffert. Dat raakt me en dat herken ik ook echt. Vooral in mijn werk, daarin probeer ik mensen te beschermen en als dat niet lukt of iemand wordt ontnomen, die is er dan gewoon niet meer. Als het me niet lukt om dat grote systeem van geweld tegen te houden… Ja, dat is gewoon heel moeilijk. Dan word je een soort van numb denk ik, hoe moet je dat zeggen, een soort van gevoelloos. Want je wilt het de volgende keer weer voorkomen en zorgen dat je mensen kunt beschermen. Dat raakt me echt, dat is zo ontzettend vrouwelijk. Zo in de essentie vrouwelijkheid.
(…)
JALE:
Dinah even terug naar jou, ben je niet ontzettend woedend?
DINAH:
Die woede zet ik om in mijn werk. Ik wil altijd zorgen dat anderen veilig zijn dus ik probeer een safe space te hebben, medische zorg aan te bieden, zorgen dat mensen makkelijk met de politie kunnen praten. Ik werk veel met de politiek samen… Ik probeer meer ruimte te krijgen voor mensen die anders zijn en vooral voor mensen die anders zijn binnen hun eigen cultuur. Ik denk dat dat het meest…
JALE:
Dinah. Wie zorgt er voor jou?
DINAH:
Ik kijk naar mijn hond. Dat is wel heel heftig, he?
JALE:
Wie zorgt er voor jou?
DINAH:
Weet ik niet.
DIANA:
Dinah, Ik ben er voor je, maakt niet uit, he? Je kunt me altijd vinden via die gekke Adelheid.
HAMEEDA:
Dinah, ik ben er voor je. Altijd
MEIKINA:
Dinah, we gonna get them, baby.
DARIFA:
Dinah, ik ben er voor je. Altijd.
NORA:
Dinah we houden van jou en we staan altijd voor je klaar.
KOM 23 MEI NAAR DE VERTONING VAN DOULA’S VAN DE STAD IN STADSSCHOUWBURG AMSTELVEEN
WijkSafari Bijlmer (2015+2016) + God is een Moeder (2019)
Wassim is ‘staatloos’ en ontwapend. Zijn familie in Syrië zit gevangen in de oorlog en hij leeft nu in Nederland een tegenovergesteld leven. Sophia heeft hem als zijn adoptiemoeder tijdens WijkSafari Bijlmer (2015) liefdevol en dankbaar opgevangen in haar huis. De in elkaar herkende pijn van het missen van hun moeder, smeedde hen samen in een nieuwe band: een afgewezen zoon en een moeder met een groot hart die hem wél kan ontvangen. Hun verhaal en beeld omlijstte ook de voorstelling God is een Moeder, over hoe geloof en traditie obstakels in de relatie tussen moeders en hun homoseksuele kinderen kunnen zijn en dat dit overwonnen kan worden. Ook wij als gezelschap noemen haar liefdevol Mama Sophia, omdat haar moederhart groot genoeg is om ons allemaal te bevatten.
hele tekst bij de fotoserie
WASSIM:
Mijn eigen moeder in Syrië is sheikha, koran-lerares.
Mij ontvangen kon zij niet.
Ik, haar WASSIM, was haram.
Op tijden als deze mis haar sterk.
Soms voel ik me schuldig ook.
Dat ik mijn hoofd op de borst van een andere moeder leg.
Ik zou twee weken bij Mama Sophia gaan wonen, maar ik bleef twee jaar.
Zij adopteerde mij in haar leven.
En nu heb ik haar lief.
MAMA SOPHIA:
Iedereen noemt mij MAMA SOPHIA
Bij mij mag je zijn wie je bent.
‘Het komt goed kind’, zei ik tegen je.
In mijn grote Surinaamse familie neem ik je op.
Ik adopteerde je in mijn leven.
God zegent jou.
ZIE HUN EN ANDERE ONTMOETINGEN IN DE REGISTRATIE VAN WIJKSAFARI BIJLMER
Cheikhats, een ritueel voorbij het binaire denken
Soms is een kind de moeder van een ouder: Myriam ging moederen over haar vader vanaf het moment dat haar moeder hem verliet. Toen hij in Marokko op sterven lag vloog Myriam meteen naar hem toe om voor hem te zorgen. Dat zij hem na zijn overlijden, door heersende tradities, niet het laatste afscheid kon geven, heeft haar verscheurd. In Cheikhats – een ritueel voorbij het binaire denken, dat dit jaar in juli in reprise gaat, voert ze dit afscheidsritueel alsnog uit met de leden van Female Economy en de mannen van het Marokkaanse muziekgezelschap Kabareh Cheikhats.
meer uit het ritueel
ADELHEID:
Mannen wassen de mannen.
Vrouwen wassen de vrouwen.
GHASSAN:
Niet gemixt.
ADELHEID:
Jamais.
Niet samen.
Niet mannen met vrouwen.
Myriam, ik heb mijn vader gewassen toen hij dood was.
MYRIAM:
In mijn ouderlijk huis in mijn geboortestad Tanger zit ik naast familieleden, bekenden maar ook heel veel onbekenden, mensen die ik niet eerder heb gezien maar die wel mijn vader een laatste eer willen bewijzen…
ADELHEID:
Myr, jij mocht het niet hè schat.
MYRIAM:
Ik ben omringd door honderden mensen maar heb me nooit zo alleen gevoeld.
Dat allemaal zou troostend kunnen zijn maar dat kan ik niet voelen. Ik ben alleen, mijn vaders dichtgetimmerde kist is net door alleen de mannen weggedragen het huis uit. Uit de diepste vezel van mijn lichaam komt een snik, een oer geluid. Ik kan niet goed huilen tot nu toe, ben lamgeslagen maar nu barst deze oer-huil uit het diepste van mijn zijn, als een orkaan, een lavastroom van tranen, naar buiten: het geluid van mijn gebroken hart.
Ik was 15 jaar toen ik vanuit het niets op de Nederlandse stoeptegels belandde. Ik had het fijn en goed in mijn stad Tanga maar dat gold minder voor mijn Nederlandse moeder, die besloot om mijn jongere zus en mij mee te nemen op zomervakantie naar Nederland en niet meer terug te keren na 20 jaar huwelijk in Marokko. Vader ging die zomer niet mee, bleef in Marokko. En van de ene op de andere dag had hij geen gezin meer.
En van de ene op de andere dag, bleek ik nooit meer terug te gaan om met mijn blote voeten door het warme zand …
KOOP KAARTEN VOOR CHEIKHATS, EEN RITUEEL VOORBIJ HET BINAIRE DENKEN OP JULIDANS
Alzheimerfluisteren (doorlopend) + De Film MAM (2009)
Toen haar moeder Alzheimer kreeg, ontdekte Adelheid een nieuwe Mam. Er kwamen barstjes in haar moeder en zo kwam een vrouw tevoorschijn waar ze eindelijk mee kon spelen. Samen gingen ze op reis naar wie haar moeder aan het worden was. Door met haar mee te gaan, voorbij de schaamte, ontstond een liefdevolle ontmoeting. Dit meebewegen werd omgevormd tot de methodiek van het AlzheimerFluisteren, een methode om in contact te kunnen blijven met een dierbare naaste met dementie. In de drie succesvolle TV-series die Adelheid met Hugo Borst bij HUMAN maakte, laat ze ook deze menselijkheid zien in de zorg voor mensen met dementie.
groter fragment uit de vrije val, een telefoongesprek met mijn moeder (2005)
MAM:
Hallo, ben je er nog?
ADELHEID:
Ja mam, ik ben er. Ik zat na te denken. Je wilt ergens heen…
MAM :
Ja, want hier vind ik er niks meer aan.
ADELHEID:
Oké en hier is, is wat mam?
MAM:
Hier zonder je vader.
ADELHEID:
En zonder je geheugen, dat speelt toch mee? Dat dat wegzakt.
MAM:
Ja ik vergeet wel eens wat dingetjes, maar ik vind het niet leuk dat je daar steeds op terugkomt. Was ik net vergeten dat ik dingen vergeet, begin jij erover!
ADELHEID:
Maar daar zit precies een kans; door díe deur moeten we naar binnen.
MAM:
Heb jij het over jouw deur of over mijn deur?
ADELHEID:
Stel je hersens zijn een huis, een gebouw, een enorm architectonisch bouwwerk. Veel kamertjes, klooster… Nee, fout, geen klooster. Eh… Alice in Wonderland! Dat las je aan ons voor. Alice gaat door een deur. Dan valt ze in een gat, weet je nog? Ze valt door een hele lange gang en dan komt ze onderweg allemaal werelden tegen, beelden, ze valt van de ene beleving in de volgende.
MAM:
Ja dat ken ik. Als ik iets niet meer weet en probeer dat wél te weten, voelt dat alsof er iets omvalt in mijn hoofd. Wat stel jij dan voor?
ADELHEID:
Als Alice door die deur heen stapt en valt, dan vergeet ze wie ze is. Niet door de val maar door de overgave aan de val. Als het je niet beangstigt ‘wie je bent’ te vergeten, als het je niet beangstigt dat te verliezen, is het een vrije val van Alice. En is Alice vrij. Ze wordt datgene waar ze door heen valt. Zij vergeet zichzelf. Maar voor ons, die haar lezen, is zij nog steeds Alice. Snap je? Moeilijk om uit te leggen… snap je?
MAM:
Niet echt. Wat heeft dat met mij te maken?
ADELHEID:
Als het omvalt in jouw hoofd, zou je mee kunnen vallen, omvallen naar waar het beeld je naar toe brengt, naar die volgende werkelijkheid. Naar het volgende beeld.
Dus misschien kunnen we dat samen proberen, dan help ik jou, en val ik achter jou aan. Dan ben je niet alleen… Dan ben je deels aan het verdwijnen terwijl je er wél bent, en op weg bent naar de dood. Precies op dát punt waarop je dingen vergeet, is er een mogelijkheid om er niet te zijn, en te verdwijnen; Terwijl ik jou onthoud! Ik onthoud jou. Jij hoeft jezelf dan niet te onthouden. En jij valt door die deur en gaat op reis. Ik reis met jou mee, tot vlak voor je bij pappie bent.
KIJK HOE ADELHEID MENSELIJKHEID BRENGT IN DE OMGANG MET DEMENTIE IN DEZE DRIE HUMAN SERIES
Niet Meer Zonder Jou (2015) + Film (2018)
“Een moeder geeft je het leven, maar kan je ook je bestaansrecht ontnemen”, zegt Nazmiye, “Moeders kunnen hun kinderen als geen ander onherroepelijk verstoten. Verzoenen is geen vanzelfsprekendheid.” Nazmiye weet zelf hoe het is wanneer tradities en het geloof een relatie tussen een moeder en haar kind op het spel zetten. Dus ging zij het gesprek aan met haar moeder Havva, samen op het podium. Om anders te mogen zijn, maar niet meer zonder haar. De naar het theaterstuk gemaakte film, waarin Nazmiye en Havva hun openbare gesprek voor hun familie opvoeren, reist de hele wereld over om gemeenschappen te inspireren tot dezelfde verbindende gesprekken.
meer dialoog uit het theaterstuk
NAZMIYE:
Geboren worden is ontvangen worden.
Bij het eerste kind.
Wordt niet alleen een kind geboren.
Maar ook…
De vader en de moeder.
Ik heb je uit elkaar gereten.
Je kon niet meer praten van de pijn.
Ik ben weggegaan tegen je wil in.
Ik ben getrouwd met een Hollander.
Ik heb je blonde kleinkinderen gegeven.
Seni dogrucagima tas dogursaydim.
Ik wou dat ik een steen had gebaard in plaats van jou…
Zei je.
Was je blij? Toen ik geboren werd?
HAVVA:
Tuurlijk wel… Domme vraag… Jij eerste kind van mij.
Jij hebt de meeste foto’s van alle kinderen.
Bij alles, jij even lachen… meteen foto. En die opmerking van die steen heb ik niet gezegd toen je een baby was, maar later toen je stout werd.
NAZMIYE:
Wat is een moeder volgens jou?
HAVVA:
Moeder is het begin en het eind.
Tot het eind. Na God komt moeder, dat wat leven geeft.
NAZMIYE:
Standaard antwoorden… Standaard Turkse, Marokkaanse moeder antwoorden.
Ik hoor jóu niet… ik hoor alleen de standaard antwoorden.
Wie ben jij daarin?
HAVVA:
Niet zeuren Naz. Ik snap jou niet. Wat wil je? Als iemand jou wil doodmaken,
zonder na te denken geef ik mijn leven. Dat ben ik, moeder.